Upadłość transgraniczna. Wtórne postępowanie upadłościowe można wszcząć także wówczas, gdy postępowanie główne wszczęte w innym państwie członkowskim realizuje cel ochronny.

Bardzo istotny z punktu widzenia skutecznej restrukturyzacji w drodze transgranicznego postępowania upadłościowego jest wyrok Trybunału Sprawiedliwości Wspólnoty Europejskiej z dnia 22 listopada 2012 r. w sprawie C‑116/11. Wyrok zapadł na kanwie następujących okoliczności.

Spółka Christianapol z siedzibą w Łowyniu (Polska) określa się jako spółka zależna należąca w 100% do spółki niemieckiej, która z kolei jest objęta w 90% przez spółkę francuską.       Orzeczeniem z dnia 1 października 2008 r. tribunal de commerce de Meaux (sąd handlowy w Meaux, Francja) wszczął postępowanie upadłościowe wobec Christianapolu. Sąd ten oparł swoją właściwość na ustaleniu, że główny ośrodek podstawowej działalności dłużnika znajduje się we Francji. Sąd ten wszczął postępowanie sauvegarde na podstawie ustalenia, że dłużnik nie jest w stanie zaprzestania płatności, ale znajdzie się w tym stanie, jeśli nie nastąpi szybka restrukturyzacja finansowa. W dniach 21 kwietnia i 26 czerwca 2009 r. Bank Handlowy z siedzibą w Warszawie (Polska) złożył w charakterze wierzyciela Christianapolu wniosek do sądu odsyłającego o wszczęcie wtórnego postępowania upadłościowego wobec tej spółki na podstawie przepisów art. 27 rozporządzenia. Alternatywnie, na wypadek gdyby orzeczenie tribunal de commerce de Meaux z dnia 1 października 2008 r. zostało uznane za sprzeczne z porządkiem publicznym na podstawie art. 26 tegoż rozporządzenia, złożył on wniosek o ogłoszenie upadłości obejmującej likwidację majątku dłużnika na podstawie przepisów prawa polskiego. W dniu 20 lipca 2009 r. tribunal de commerce de Meaux zatwierdził plan ochronny Christianapolu przewidujący rozłożenie spłaty długów na 10 lat i ustanawiający zakaz zbycia przedsiębiorstwa zlokalizowanego w Łowyniu oraz pewnych określonych składników majątkowych dłużnika. Sąd francuski utrzymał powołanych wcześniej mandatariuszy sądowych do czasu zakończenia procedury ustalania wierzytelności oraz złożenia końcowego sprawozdania z ich działalności. Ponadto w swoim orzeczeniu sąd powołał komisarza ds. wykonania planu. dniu 2 sierpnia 2009 r. kolejny wierzyciel, R. Adamiak prowadzący przedsiębiorstwo z siedzibą w Łęczycy (Polska), również złożył wniosek o ogłoszenie upadłości obejmującej likwidację majątku dłużnika na podstawie przepisów prawa polskiego. Christianapol pierwotnie wniósł o oddalenie wniosku o wszczęcie w Polsce wtórnego postępowania upadłościowego, podnosząc jego sprzeczność z celami i charakterem postępowania sauvegarde. Po zatwierdzeniu planu ochronnego przez sąd francuski Christianapol podniósł, że należy umorzyć postępowanie w przedmiocie wszczęcia wtórnego postępowania upadłościowego z uwagi na fakt, że postępowanie główne zostało zakończone. Ponadto wskazał, że realizuje swoje zobowiązania zgodnie z zatwierdzonym przez sąd francuski układem. Oznacza to, iż w świetle prawa polskiego nie ma żadnych zobowiązań pieniężnych, tak że nie ma żadnych podstaw uzasadniających ogłoszenie jego upadłości.

Wobec powyższego powstały istotne zagadnienia związane ze stosowaniem przepisów rozporządzenia Rady (UE) nr 1346/2000 z dnia 29 maja 2000 r. w sprawie postępowania upadłościowego (Dz.U. L 160, s. 1). Zagadnienia te skupiały się przede wszystkim wokół możliwości wszczęcia wtórnego postępowania upadłościowego w przypadku ogłoszenia w innym państwie członkowskim upadłości transgranicznej dłużnika realizującej wyłącznie cel ochronny (odpowiednik polskiego postępowania naprawczego). Na pytanie to Trybunał odpowiedział twierdząco. Przy założeniu, że we Francji nadal toczyłoby się upadłościowe postępowanie restrukturyzacyjne (sauvegarde) przepisy rozporządzenia nr 1346/2000 należy interpretować w ten sposób, że upoważniają one do wszczęcia postępowania wtórnego również wtedy, gdy postępowanie główne, tak jak francuskie postępowanie sauvegarde, służy celowi ochronnemu. Artykuł 27 zdanie pierwsze rozporządzenia 1346/2000 nie dokonuje żadnego rozróżnienia w zależności od celu postępowania głównego. Co więcej, przy takim założeniu, bez względu czy powstał już plan restrukturyzacyjny, o ile postępowanie główne nie uległo zakończeniu w rozumieniu przepisów obowiązujących w państwie jego wszczęcia, sąd rozstrzygający o ogłoszeniu upadłości wtórnej nie może ponownie badać przesłanki niewypłacalności takiego dłużnika. Zatem nie może uwzględnić planu restrukturyzacyjnego, nawet, jeżeli obejmuje on odroczenie terminów zapłaty zobowiązań lub ich umorzenie.

Przeciwna wykładnia popierana przez Christianapol i rząd francuski, zgodnie z którą wszczęcie głównego postępowania służącego celowi ochronnemu stanowi przeszkodę dla wszczęcia postępowania wtórnego – oprócz tego, że byłaby ona nie do pogodzenia z brzmieniem rozpatrywanych przepisów – w ocenie Trybunału podważałaby pozycję przyznaną postępowaniom wtórnym w systemie ustanowionym przez rozporządzenie. Wprawdzie wszczęcie postępowania wtórnego, musi być postępowaniem likwidacyjnym, co grozi zniweczeniem celu, do którego zmierza postępowanie główne o charakterze ochronnym, jednak należy zauważyć, że rozporządzenie przewiduje pewną liczbę bezwzględnie obowiązujących przepisów dotyczących koordynacji, których zadaniem jest zapewnienie niezbędnej jednolitości postępowania w ramach Wspólnoty. Przede wszystkim Zarządcy w postępowaniu głównym przysługują pewne prerogatywy, które dają mu możliwość wywierania wpływu na postępowanie wtórne, tak aby to postępowanie wtórne nie zagrażało ochronnemu celowi postępowania głównego. Może on np. wnieść o wstrzymanie likwidacji na okres ograniczony wprawdzie do trzech miesięcy, z możliwością przedłużenia lub ponownego zarządzenia każdorazowo na ten sam okres. Zarządca w postępowaniu głównym może również zaproponować ukończenie postępowania wtórnego w drodze planu naprawczego, układu albo w inny porównywalny sposób. W okresie wstrzymania likwidacji jedynie zarządca w postępowaniu głównym lub za jego zgodą dłużnik są uprawnieni do złożenia tej propozycji. Ponadto zgodnie z zasadą lojalnej współpracy, zapisanej w art. 4 ust. 3 Traktatu o Unii Europejsiej, sąd właściwy do wszczęcia postępowania wtórnego, gdy stosuje te przepisy, jest zobowiązany wziąć pod uwagę cele postępowania głównego i uwzględniać systematykę rozporządzenia, które zmierza do zapewnienia skutecznego i sprawnego funkcjonowania transgranicznych postępowań upadłościowych przez obowiązkową koordynację postępowań głównego i wtórnego gwarantującą nadrzędność postępowania głównego.

Reasumując, przepisy rozporządzenia nr 1346/2000 w sprawie postępowania upadłościowego pozwalają na wszczęcie wtórnego postępowania upadłościowego w państwie członkowskim, w którym znajduje się oddział dłużnika, nawet wówczas gdy postępowanie główne realizuje cel ochronny. Sąd właściwy do wszczęcia postępowania wtórnego jest jednak zobowiązany wziąć pod uwagę cele postępowania głównego i uwzględniać systematykę rozporządzenia z poszanowaniem zasady lojalnej współpracy.

Autor: radca prawny Maciej Puchała